291 - HEILIGE BERG ATHOS IN HET NEDERLANDSE NIEUWS

De Heilige Berg Athos komt niet vaak in het Nederlandse nieuws. Hij is ook niet echt bekend, deze schatkamer van het (orthodoxe) geloof, zelfs niet bij christenen. Maar als brand, geld, politie of meningsverschillen de aandacht trekken, willen Nederlandse media daarvan soms wel melding maken. Met de toevoeging van bijvoeglijke naamwoorden geven ze ook meteen hun oordeel. En daarop valt meestal wel wat aan te merken.

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Η ΘΑΝΑΘΟΣ (orthodoxía i thánathos: orthodoxie of de dood) (Foto's Vasílis)

Het Katholiek Nieuwsblad besteedt zo, onder de titel 'Bartholomaios hekelt fanatisme kloosters', min of meer aandacht aan het bezoek van Patriarch Bartholoméos aan de Agion Oros:  

Het erehoofd van de orthodoxie, patriarch bartholomaios I, heeft onverwacht scherp uitgehaald naar een religieus fanatisme dat in een aantal kloosters leeft. De patriarch van Constantinopel sprak tijdens een feestelijke zitting van het monnikenparlement Hiera Koinotes van de orthodoxe kloosterrepubliek Athos. Hij verraste de afgevaardigden van de twintig kloosters die onder zijn gezag staan met harde verwijten over fanatisme en een groeiende verwereldlijking. 

Hij noemde het klooster Esfigmenou als voorbeeld van een agressief anti-oecumenische geest. Het convent brak al decennia geleden met het patriarchaat vanwege de dialoog met katholieke en evangelische christenen. Daarmee zou de patriarch het orthodoxe geloof verraden. Sindsdien staat er ‘orthodoxie of de dood’ boven de kloosterpoort van Esfigmenou. Volgens de patriarch is dat fanatisme ook overgeslagen naar andere kloostergemeenschappen. Daar zijn sinds kort niet-orthodoxe pelgrims niet meer welkom bij de maaltijd in de refter.

Verwereldlijking

Tegelijkertijd signaleert patriarch Bartholomaios een toenemende verstrengeling van individuele monniken, maar ook van hele kloostergemeenschappen met wereldse aangelegenheden. Zonder de “abt van het afgedwaalde klooster van de Heilige Berg“ bij name te noemen, moest het over Ephraim van het klooster Vatopedi gaan, die in de gevangenis heeft gezeten wegens ondoorzichtige financiële miljoenentransacties. Sinds zijn terugkeer op Athos heeft hij het klooster Vatopedi tot een soort staat binnen de staat gemaakt met politie en grenscontrole. De algemene pelgrimspas wordt er niet meer geaccepteerd. Daarnaast werpt de abt zich op als zelfstandig kerkleider met dezelfde bevoegdheden die alleen aan een patriarch toekomen.
Schijnbloei
Bartholomaios keerde zich met zijn woorden tegen een schijnbare bloei op het monnikeneiland Athos, dat eind vorige eeuw op uitsterven stond. De spirituele vernieuwingsbeweging die heeft geleid tot een aantal overvolle kloosters is alweer ingezakt en is hier en daar verworden tot uiterlijkheid en zelfs commercie. Ook is het aantal aanmeldingen sinds het uitbreken van de crisis in Griekenland aanzienlijk gestegen. Volgens de patriarch is abt Ephraim slechts één voorbeeld van hoe de verwereldlijking de berg Athos verovert.

In de (Grieks-)orthodoxie bestaan, net als in de Latijnse Kerk, verschillen in interpretatie: van (zeer) streng tot wat losser. Deze verschillen zie je ook op Athos terug. Dat is de controverse met I.M. Esfigménou. Tijdens het recente patriarchbezoek hield I.M. Konstamonítou (foto) zich ook afwezig. Dat vormde weer aanleiding tot speculaties over een conflict met de patriarch. Zie hier.
  
Dat 'niet-orthodoxe pelgrims niet meer welkom zijn bij de maaltijd in de refter' wordt als negatief uitgelegd (alsof een pelgrim daar recht op heeft). Maar het is niet iets van de laatste tijd. Bij sommige kloosters is dat altijd al het geval geweest. De refter of trápeza maakt deel uit van de kerk en ook daar zijn niet-orthodoxen tijdens de liturgie niet welkom in de naós. Pelgrims krijgen overigens gewoon een maaltijd aangeboden, alleen niet direct naast de monniken.

Over de opmerkingen hierboven aangaande I.M. Vatopedíou valt ook wel wat te zeggen. In ieder geval weet ik uit recente informatie dat Nederlandse Athosgangers (niet-orthodox) zonder problemen met het diamonitírion ('algemene pelgrimspas') in het klooster werden toegelaten en konden overnachten. Ze werden gastvrij ontvangen.