Het wonderbare verhaal van Petrus de Kluizenaar
Op het einde van de zevende eeuw leefde er te Konstantinopel een zekere Petrus, een jonge Griekse soldaat. Tijdens een oorlog in het verre Syrie werd hij gevangen genomen, en opgesloten in een fort dichtbij de Eufraat. Zeven jaar lang. Toen hij eindelijk vrij kwam wilde hij niet meer naar zijn land terugkeren. Uitgeput en oorlogsmoe snakte hij naar rust en stilte. Daarom richtte onze soldaat zich naar de beschermheilige van allen die in nood verkeren: de Heilige Bisschop van Myra, de wonderdoener. Hij bad om zijn voorspraak bij de Heilige Moeder Gods.
In een levensbeschrijving van deze Petrus wordt verhaald dat de Moeder Gods aldus antwoordde: 'De Heilige Berg Athos zal voor deze man de plaats van rust zijn. Deze staat immers onder mijn bijzondere bescherming, als een plaats van vrede, ver van het krijgsgewoel, ver van de drukte van de wereld. Voortaan zullen velen hier de innerlijke vrede (Hesychia) komen zoeken.' Petrus trok zich aldus terug op de Berg Athos. Hij verbleef er in rotsige spelonken, gehuld in volledig stilzwijgen, en absolute eenzaamheid. Hij stierf er in 734, de Kerk herdenkt hem op 12 juni. Hij was de eerste gekende kluizenaar van de Berg Athos.
In een levensbeschrijving van deze Petrus wordt verhaald dat de Moeder Gods aldus antwoordde: 'De Heilige Berg Athos zal voor deze man de plaats van rust zijn. Deze staat immers onder mijn bijzondere bescherming, als een plaats van vrede, ver van het krijgsgewoel, ver van de drukte van de wereld. Voortaan zullen velen hier de innerlijke vrede (Hesychia) komen zoeken.' Petrus trok zich aldus terug op de Berg Athos. Hij verbleef er in rotsige spelonken, gehuld in volledig stilzwijgen, en absolute eenzaamheid. Hij stierf er in 734, de Kerk herdenkt hem op 12 juni. Hij was de eerste gekende kluizenaar van de Berg Athos.
Het wonderbare leven van deze man werd eerst mondeling doorverteld, en voor het eerst neergeschreven in de tiende eeuw, door een zekere monnik Nikolaas genaamd. Later werd dit nogmaals herwerkt door de Heilige Grigórios Palamás in het begin van de veertiende eeuw.
Wat nu de bijzondere bescherming van de Alheilige Moeder Gods betekent wordt ons door meerdere ikonen beschreven. En wel heel uitdrukkelijk in een levensgrote ikoon in de kapel van de Heilige Nikolaas, te Kariés, administratief centrum van Athos.
Dit is wellicht één der meest gekende ikonen van de Berg Athos. Alle details die hier afgebeeld zijn hebben een symbolische en spirituele betekenis. Ook de titel die eronder vermeld staat. In het Grieks luidt hij zo: 'YPERAGIA THEOTOKOS EFOROS'. Vertaald: De Alheilige Moeder Gods, hoge beschermster. Het kernwoord is hier eforos; dit is een samenstelling van epi + orao. Dit betekent: 'Toezicht houden op'. Maar wat is nu een eforos?
In het oude Sparta waren de Eforen hoge ambtenaren die toezicht moesten houden over de ambtsuitoefening van de rechters, van de politie en zelfs van de koningen. Aldus waakten zij erover dat alles in harmonie geschiedde met de belangen van het volk. Keren wij nu terug naar de ikoon zelf. Opvallend is de houding van de Moeder Gods. Zij staat daar rechtop, als iemand die met gezag is bekleed. In haar rechterhand zien wij een bijzonder soort staf: de 'Pateritsa'. Dit is de herdersstaf van de Hegoemena (of Abdis) van het monasterium. Verder zien wij hoe zij gehuld is in een wijde mantel met vele plooien: de 'Mandía'.
Dit is het plechtige gewaad dat door de Abdis gedragen wordt tijdens de grote gebedsdienst in de Kerk. En tussen de bergen en heuvels zien we talrijke kloosters, skiten en kleine kluizen; de biddende bewoners van dit heilig oord, met de vele monniken, kluizenaars en pelgrims. Daarover waakt zij. Zoals een liefdevolle moeder waakt over haar kinderen. In beide bovenhoeken merken we tenslotte, links en rechts, een twaalftal heilige monniken.
Wij stellen ons nu opnieuw de vraag: wat is de betekenis ven deze ikoon? Wat dient hier onder de speciale bescherming van de Heilige Moeder-maagd Maria te worden gesteld? Is het dit wondermooie schiereiland zelf met zijn paradijselijke tuin, en al zijn kleurrijke bloemen, bomen, vogels, en zijn zuivere lucht? Of zijn het de vele kloosters en de duizenden monniken, kluizenaars en pelgrims? Of zijn het soms ook de vele kunstwerken, ikonen, muurschilderingen en andere kostbaarheden? En houdt deze hoge bescherming misschien in dat dit alles moet beschermd worden tegen invallen van piraten, rovers, plunderaars, of tegen aardbevingen en bosbranden? Wellicht is het dat allemaal: en ook en vooral nog iets anders.
De ikoon van de Moeder Gods Beschermster
Dit is wellicht één der meest gekende ikonen van de Berg Athos. Alle details die hier afgebeeld zijn hebben een symbolische en spirituele betekenis. Ook de titel die eronder vermeld staat. In het Grieks luidt hij zo: 'YPERAGIA THEOTOKOS EFOROS'. Vertaald: De Alheilige Moeder Gods, hoge beschermster. Het kernwoord is hier eforos; dit is een samenstelling van epi + orao. Dit betekent: 'Toezicht houden op'. Maar wat is nu een eforos?In het oude Sparta waren de Eforen hoge ambtenaren die toezicht moesten houden over de ambtsuitoefening van de rechters, van de politie en zelfs van de koningen. Aldus waakten zij erover dat alles in harmonie geschiedde met de belangen van het volk. Keren wij nu terug naar de ikoon zelf. Opvallend is de houding van de Moeder Gods. Zij staat daar rechtop, als iemand die met gezag is bekleed. In haar rechterhand zien wij een bijzonder soort staf: de 'Pateritsa'. Dit is de herdersstaf van de Hegoemena (of Abdis) van het monasterium. Verder zien wij hoe zij gehuld is in een wijde mantel met vele plooien: de 'Mandía'.
Dit is het plechtige gewaad dat door de Abdis gedragen wordt tijdens de grote gebedsdienst in de Kerk. En tussen de bergen en heuvels zien we talrijke kloosters, skiten en kleine kluizen; de biddende bewoners van dit heilig oord, met de vele monniken, kluizenaars en pelgrims. Daarover waakt zij. Zoals een liefdevolle moeder waakt over haar kinderen. In beide bovenhoeken merken we tenslotte, links en rechts, een twaalftal heilige monniken.
Wij stellen ons nu opnieuw de vraag: wat is de betekenis ven deze ikoon? Wat dient hier onder de speciale bescherming van de Heilige Moeder-maagd Maria te worden gesteld? Is het dit wondermooie schiereiland zelf met zijn paradijselijke tuin, en al zijn kleurrijke bloemen, bomen, vogels, en zijn zuivere lucht? Of zijn het de vele kloosters en de duizenden monniken, kluizenaars en pelgrims? Of zijn het soms ook de vele kunstwerken, ikonen, muurschilderingen en andere kostbaarheden? En houdt deze hoge bescherming misschien in dat dit alles moet beschermd worden tegen invallen van piraten, rovers, plunderaars, of tegen aardbevingen en bosbranden? Wellicht is het dat allemaal: en ook en vooral nog iets anders.
Ik vermoed dat dit de spirituele schoonheid is die onze Heilig Vaders hebben ervaren in hun ziel en in hun lichaam. Zij hebben die ervaring 'hesychia' genoemd. Deze hesychia is het die immers voortdurend aangevallen en bestreden wordt, niet door gevaren van buiten maar door innerlijke aanvechtingen. De heilige hesychia is dan ook dikwijls de vrucht van een ongeziene innerlijke strijd. Waartoe deze strijd en askese leiden kan, wil ik graag beschrijven of liever belichten door het volgend verhaal, over enkele hesychasten.
